Lights, Camera and Action!

You’ve been typecast!

"Schone presentatie en zo’n mooi Nederlands!” Ik heb net het compliment van het jaar mogen ontvangen. Na 34 jaar- of althans vanaf de leeftijd dat ik kon lezen en schrijven- weet ik nog altijd niet hoe ik daarop moet reageren. Blijkbaar is de handleiding voor “hoe omgaan met micro agressief gedrag” ergens zoek geraakt in mijn loopbaan van persoon van kleur. De persoon aan het woord is een gepensioneerde witte dame met het hart op de juiste plaats. Haar woorden zijn welgemeend maar onbedoeld kwetsend. Ik heb net een uiteenzetting gegeven voor mijn werk. Ik benadruk onder meer het belang van diversiteit en beeldvorming. Het enige wat ontbreekt na die opmerking is een verborgen camera en een personage à la Ashton Kutcher die luidkeels “gefopt” roept. Maar dit is geen schijnvertoning om een bepaalde reactie uit te lokken. Het is de realiteit en I’ve been typecast!

Mijn rol is degene van de zwarte vrouw die zopas haar niveau 7 Nederlands heeft behaald.

Ik ben meermaals aangesproken over mijn welbespraaktheid (lees: goede kennis van het Nederlands) en ik sta er net als de toehoorder even versteld van. Voor alle duidelijkheid: ik krijg deze opmerking niet na overgeschakeld te zijn van het West-Vlaams. Dan zoek et verstoan. Neen hoor, ik krijg deze opmerking louter omwille van mijn voorkomen. Me complimenteren over mijn ‘welbespraaktheid’ is alsof je een 6-jarige feliciteert over het feit dat het zelfstandig zijn bord kan leegeten.

So it’s not a big deal. Ik hoef heus geen aaitje over mijn krullenbol.

Het script

Typecasting is het gevolg van ‘het script’. Iedereen maakt er (on)bewust gebruik van.

Het uit zich door vriendelijk te wuiven naar je buurman terwijl je hem perfect zou kunnen uitnodigen voor een kopje koffie. Maar zo goed kennen jullie elkaar niet. Je wilt de ongemakkelijke stiltes vermijden. Bovendien kan je hem moeilijk buitenwerken eenmaal hij in jouw eigen living zit. Dus je beperkt je tot de obligate babbel. Je herbegint de volgende ochtend hetzelfde liedje. Iedereen tevreden.

Je dacht dat het een leuk idee zou zijn om samen te wonen met je beste vriendin? Guess again: dit is het niet. Dus je laat het idee mooi varen. Iedereen tevreden. Het script is in beide gevallen onveranderd gebleven, wat een goede zaak is.

Maar de slinger kan ook extreem doorslaan. De voorbeelden zijn legio voor een persoon van kleur: bij het zoeken van een woonst spreekt de huiseigenaar jouw witte gezelschap aan, verward worden met een andere zwarte persoon of denken dat je komt solliciteren als poetshulp. Het komt namelijk niet in het script voor dat je daar kan zijn voor het werk. Je blijft in alle gevallen een flat character wiens toegevoegde waarde gelijkaardig is aan het decor van een toneelstuk.

Het script laat hier geen ruimte voor verbetering en aanpassing. Je krijgt als het ware een recyclage van verhaallijnen die door eenzelfde lens worden geprojecteerd. Dezelfde opvattingen, inzichten, verhalen, passeren keer op keer de revue. Gebakken lucht 2.0.

Het script is in omloop bij grote delen van de bevolking en wordt duchtig herkauwd. Een hardnekkig zeer. Wanneer er afgeweken wordt van de norm zoals “Hooggeschoold en zwart?”, “En jouw vriend is wit?” of “Je bruint ook? wordt er in drukletters “Ah bon!” met een uitroepteken gezet.

Het script laat sporen na want je schikt je ernaar. Je denkt niet meer (aan) te kunnen dan de rol die voor jou is weggelegd. Het kan je achtervolgen tot la fin de carrière. Soms zijn er momenten in jouw leven waar je uit jouw rol kan stappen. Maar angst kan een slechte raadgever zijn. “Want wat zullen de mensen denken?”, ”Wat als ik afga?” Het laatste wat je wilt is als ‘te goed’ worden bestempeld. Of te horen krijgen dat je naast jouw schoenen loopt. Dus je haalt nonchalant je schouders op en zeg je dat het toch niks voor jou is. Je treedt niet op de voorgrond. Je houdt je aan het script. Want het biedt houvast. Het zorgt voor voorspelbaarheid en duidelijkheid. Maar het is verstikkend. Het uit zich in overcompensatie door te goed te willen doen of in een constante verdedigingsmodus te vertoeven. Er is één gemeenschappelijke deler: een laag zelfbeeld. Want hoe kan je schitteren als de omgeving het niet toelaat of in jou gelooft?

In jezelf geloven komt heus niet enkel uit jezelf. Iedereen put kracht of inspiratie uit iets of iemand.

And the nominees are....

Fast forward: ik ben genomineerd voor de categorie beste vrouwelijke hoofdrol. Ik heb een rol kunnen neerzetten die de stereotypen doorbreekt. Ik zie mijn naam op het scherm en het is correct gespeld. This must be too good to be true. Mijn naam werd niet verbasterd (hallelujah).

Bij het afroepen van de genomineerden hoor ik “Christelle Baa-....”

Reality checks in. Het lag in de lijn van de verwachtingen dat ze zouden struikelen over mijn exotische achternaam. De diversiteit bij de presentatoren is zoek.

Ik heb een déjà vu: ik ben aan de telefoon met een uitgebluste ambtenaar die hoorbaar zucht bij het horen van mijn naam. “Maar mevrouw, mijn naam bevat klinkers hoor. Er zijn geen apostroffen op een vreemde plaats. Mits de nodige oefening is het te doen. Je hoeft heus geen caca nerveux te maken”. “En mevrouw, mijn zweet zou uitbreken bij het spellen van de naam Vandenbussche. Want is het in één woord of in twee woorden? Met of zonder hoofdletter? Kleine of grote d?”.

Er zijn talloze situaties geweest in mijn leven waarbij ik het gevoel had louter een figurante te zijn. Waar mijn rol zich enkel beperkte tot het spelen van de zwarte vrouw die gebrekkig Nederlands spreekt, Sociaal Werk studeert, die poetsvrouw of vrijwilligster. Stuk voor stuk clichérollen.

Net zoals in de echte wereld is de tijd nog niet aangebroken om het beeldje naar huis mee te nemen. Noch voor mij. Noch voor soortgenoten. Er zijn geen genomineerden.

Het is al een verwezenlijking om welbespraakt te zijn. Laat staan dat ik terecht gewaardeerd en erkend wordt voor een rol die buiten mijn comfortzone zou liggen. De nadruk zou liggen op het feit dat ik zwart ben én een vrouw. Gezien het enge karakter van het script, hoeft dat niet te verbazen. Ik blijf een uitzondering.

Maar ik ben het beu om hetzelfde te blijven spelen én mezelf te zien spelen in gelijkaardige rollen. Ik wil geen flat character meer zijn. Het wordt tijd voor een ander script. Are you ready for some action?

Illustratie @helloimanso